بسیاری از والدین در مواجهه با علائم نوجوانی فرزندشان پیش از هر کار خود را برای مقابله با این سرکشی و احتمالاً سرکوب آن به هر شیوه ممکن آماده می‌کنند و در عمل نیز رفتاری سلطه‌جویانه و کنترل‌گر از خود بروز می‌دهند. چنین رویکردی در مدارس نیز مشاهده می‌شود و می‌توان رفتار و واکنش مربیان آموزشی نشانه‌های این نوع سرکوب را سراغ گرفت.
در حالی که سرکشی تنها یکی از ویژگی‌های دوران نوجوانی است که با توجه به میل استقلال‌طلبی در این دوره طبیعی به نظر می‌رسد. غلبه این دیدگاه نامناسب در رویارویی با شرایط نوجوانی زندگی بسیاری از اعضای این قشر بزرگ اجتماعی در منطقه را به اذعان خودشان در تحصیل و ورزش در کنار دوستان خلاصه می‌کند.
البته دختران نوجوان با محدودیت‌های عمومی و فرهنگی بیشتری مواجهند به گونه‌ای که اغلب از امکانات ورزشی، تفریحی و اجتماعی مناسب نیز بی‌بهره می‌مانند. در چنین شرایطی برخی تلاش‌های اجتماعی برای بهبود وضعیت نوجوانان و تسری این رویکرد به خانواده‌ها آغاز شده است. در این زمینه طرح‌های ویژه شهرداری و برخی نهادهای مرتبط برای پیشبرد این تلاش‌ها بخشی از پازل سردرگم دوران نوجوانی و بلوغ را تکمیل می‌کند.
اطلاع‌رسانی درباره سلامت و بهداشت جسمی و روانی نوجوانان یکی از اولویت‌های اقدامات اجتماعی برای بهبود شرایط نوجوانان است. «خدمات دوستدار نوجوان» عنوان طرحی است که به پیشنهاد سازمان جهانی یونیسف برای گسترش خدمات سلامت به نوجوانان اجرا می‌شود و مهندس «عیسی بیگدلی» مدیر اداره سلامت منطقه، درباره آن توضیح می‌دهد:
«این طرح از حدود 2 سال پیش با کمک مرکز بهداشت غرب تهران در تمامی سازمان‌ها و مراکزی که به نوعی با نوجوانان و جوانان مرتبط هستند بصورت مستمر اجرا می‌شود. بر این اساس در مراکزی نظیر خانه‌های سلامت، خانه‌های فرهنگ، کتابخانه‌ها، مساجد، مدارس، پایگاه‌های بسیج و... آموزشهای متنوعی برای نوجوانان ارائه می‌شود. در منطقه 18 پیشگیری از رفتارهای پرخطر نظیر اعتیاد و جلوگیری از بیماری‌های ایدز، هپاتیت و... در کانون این آموزش‌ها قرار دارد.
علاوه بر آن از طریق این مراکز نوجوانان و افرادی که به بیماری‌هایی نظیر هپاتیت و... مبتلا هستند شناسایی و مراحل درمان آنها پیگیری می‌شود. با پیشرفت این طرح شبکه‌ای برای ارائه خدمات گسترده به نوجوانان ایجاد می‌شود که علاوه بر رفع مشکلات و نارسایی‌های موجود در آینده شرایطی بهتر برای رشد و بالندگی نوجوانان پدید می‌آورد.»
فعالیت‌های اداره سلامت به این طرح خلاصه نمی‌شود و «بیگدلی» درباره پیگیری سایر طرح‌های مرتبط با نوجوانان می‌افزاید: «آموزش مهارت‌های زندگی در حوزه‌های بهداشت، ارتباطات اجتماعی، خلاقیت، روش‌های حل مسئله، رفتار در خانواده و... در مدارس بطور دائمی پیگیری می‌شود و کارشناسان اداره سلامت با حضور در کلاس‌های درس این آموزش‌ها را چهره‌به چهره به دانش‌آموزان ارائه می‌کنند.
در طرح شبکه سلامت یاران نیز نوجوانان از طریق مشاوره با متخصصان بهداشت، روان‌شناسی، تغذیه و... در خانه‌های سلامت با آسیب‌های اجتماعی و راه‌های پیشگیری و مقابله با آنها آشنا می‌شوند و نقش رابط خانه‌های سلامت با اعضای خانواده‌شان را برعهده می‌گیرند. سلامتیار نوجوان یا جوان، فردی داوطلب است که برای تأمین و سلامت خود، خانواده و دوستانش در حوزه‌های مختلف آموزش می‌بیند.
انتشار کتابچه و بروشور و توزیع آنها همراه با بسته‌های فرهنگی و آموزشی به نوجوانان و افرادی که در طرح‌های اداره سلامت شرکت می‌کنند بخش دیگری از فعالیت‌هاست که بصورت مستقیم با نوجوانان ارتباط دارد. آموزشهای غیرمستقیم برای بهبود شرایط نوجوانان نیز از طریق آگاهی‌بخشی به اقشار مختلف هم‌محله‌ای بویژه مادران در حوزه‌های تربیت فرزند، مهارت‌های ارتباطی با نوجوان و... پیگیری می‌شود.»
وی دراین‌باره هماهنگی و همکاری سایر نهادهای مرتبط با امور نوجوانان را خواستار است تا اجرای طرح‌ها با مطلوبیت کافی و حداکثر تأثیر همراه شود. اتفاق افتادن بلوغ در دوران نوجوانی یکی از مهم‌ترین مسائل پیش‌رو این قشر و خانواده‌های آنان است. بلوغ کانون تحولات دوران نوجوانی محسوب می‌شود و در حوزه‌های بهداشتی، روانی و ارتباطی برای نوجوان نیازها و شرایط تازه‌ای ایجاد می‌کند که کمبود آگاهی درباره آنها گاهی بحران‌ساز است.
«مریم احدی» روان‌شناس عمومی و کارشناس اداره سلامت منطقه، عوارض جسمانی بلوغ را برای بسیاری از نوجوانان دردسرساز می‌داند و توضیح می‌دهد: «ضعف اطلاع‌رسانی درباره عوارض طبیعی بلوغ در دختران و پسران باعث می‌شود نوجوانان برای آگاهی از مسائل بلوغ در رسانه‌های جمعی نظیر اینترنت یا گروه همسالان به دنبال یافتن پاسخ برای سؤالاتشان باشند و بدین‌ترتیب بستری برای انواع انحرافات اخلاقی و بیماری‌های جسمی و روحی پدید می‌آید.
فاصله ارتباطی میان والدین با نوجوان مانع صحبت درباره بلوغ و شرایط آن می‌شود ونوجوان عملاً درباره تغییر و تحول جسمی و روحی سردرگم و بی‌پناه می‌ماند. متأسفانه آموزش در مدارس نیز بسیار ضعیف است. برای مثال بسیاری از مدارس راهنمایی و دبیرستان اصلاً مربی بهداشت ندارند.
در نظام رفتاری و ارتباطی، صحبت درباره تغییرات جسمی دوران بلوغ با قبح فرهنگی مواجه است و دیوار ضخیمی میان نوجوان با والدین و مربیان وجود دارد که عملاً او را از دسترسی به نیازهای اولیه نوجوانی که همان اطلاعات و آگاهی درباره بلوغ است محروم می‌سازد. تغییرات جسمی نظیر جوش زدن صورت یا کمتر شدن زیبایی چهره در نوجوانان بویژه دختران ممکن است به انزوا یا افسردگی آنان منجر شود و موضوعی به این سادگی که موقتی هم هست به پایه مشکلات روحی و روانی تبدیل شود.»
وی ورزش، نظافت و استحمام مرتب، پر شدن اوقات فراغت با مسائل فکری و پرورشی، تخلیه هیجانات احساسی و... را سایر نیازهای نوجوانان می‌داند و می‌افزاید: برخورداری نوجوان از مشاوره بلوغ، ارائه آموزه‌های مذهبی به وی برای جلوگیری از گرایش های غیراخلاقی و ایجاد ارتباط مناسب و توأم با آرامش از سوی والدین راهکارهایی هستند که گذر از دوران پرالتهاب بلوغ را برای وی آسان‌تر می‌کند و شخصیتی محکم و باعزت برای آینده نوجوان می‌سازد.
موضوع مهم درباره رفتار والدین با نوجوان شیوه کنترل است. کنترل نامحسوس بر رفتارهای داخل و خارج از خانه نوجوان ضروری است ولی نباید آنقدر شدت بگیرد که تنفر یا واکنش منفی نوجوان را برانگیزد و نتیجه معکوس بدهد. دیگر اینکه والدین باید سعی کنند بسترهای مناسب برای حضور اجتماعی فرزند جوانشان فراهم آید تا بتواند بدون تنش و اضطراب به دنیای بزرگسالی گام بگذارند.
شرکت در مهمانی‌های خانوادگی و جمع دوستان، اجازه اظهارنظر در مسائلی که به نوجوان مربوط می‌شود یا مناسب سن اوست، تعریف از خصوصیات مثبت نوجوان در حضور دیگران و... اعتماد به نفس نوجوان را تقویت می‌کند واو را برای غلبه بر مشکلات دوران بلوغ آماده می‌سازد.
برنامه‌های فرهنگی برای نوجوانان
«نوجوانان در تدوین واجرای برنامه‌های اوقات فراغت شهرداری در اولویت هستند.» این بخشی از سخنان مهندس «رحیم محمدنژاد» مدیر اداره امور فرهنگی شهرداری منطقه است که فهرستی از طرح‌های مرتبط با اوقات فراغت نوجوانان را در اختیارمان می‌گذارد.
برگزاری تور گردشگری دانش‌آموزی، سامانه‌های نشاط، مسابقات، مراسم جشن تکلیف، برنامه‌های ترویجی در حوزه معارف دینی، آیین آغاز سال تحصیلی، روز نوجوان و روز دانش‌آموز، طرح علمداران در ایام محرم و صفر برای آشنایی نوجوانان و جوانان 15 تا 25 ساله با شخصیت حضرت ابوالفضل ¨ع و ... بخشی از این برنامه‌ها هستند که برای آموزش و مشارکت نوجوانان در دستور کار قرار گرفته‌اند.
برنامه‌های اوقات فراغت پاییزی نیز بستری برای تعامل با نوجوانان محسوب می‌شود و به گفته وی بیش از یک‌سوم تمامی طرح‌های اجرایی در اداره امور فرهنگی با اولویت دوران نوجوانی تدوین و طرح‌ریزی می‌شود. به گونه‌ای که مستقیم یا غیرمستقیم با نوجوانان ارتباط می‌یابد. مدیر اداره امور فرهنگی منطقه درباره اهمیت توجه به نوجوانان در برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی می‌افزاید:
«شهروندان در دوران نوجوانی شخصیتی انعطاف‌پذیر دارند و ارائه آموزش به آنها در قالب برنامه‌های جمعی بازخوردی بلندمدت و پایدار ایجاد می‌کند و یک نوع سرمایه‌گذاری فرهنگی محسوب می‌شود. اهمیت نوجوانان در مسائل شهری و اجتماعی به قدری است که می‌توان برای برنامه‌ها و طرح‌های این حوزه یک مدیریت واحد تعریف کرد تا هماهنگی کامل و جامعی میان سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌های مرتبط پدید آید.
با این حال در این حوزه با نوعی فقر نسبی مواجهیم. بجز چند نهاد نظیر شهرداری و آموزش و پرورش سایر نهادها همکاری مطلوبی ندارند و گاهی برای اطلاع‌رسانی درباره طرح‌ها نیز به مشکل می‌خوریم. موضوع دیگر آگاهی‌بخشی غیرمستقیم به خانواده‌هاست که خوشبختانه با پیگیری ادارات مختلف شهرداری نظیر سلامت، آسیب‌های اجتماعی، بانوان و ... همراه تلاش برای گسترش فرهنگ مشاوره در این حوزه دستاوردهای ارزشمندی حاصل می‌شود که به بهبود شرایط نوجوانان کمک می‌کند.»
وی نوجوانان را دارای پتانسیلی ویژه معرفی می‌کند که می‌توانند به بازوی اجرایی و فرهنگی برنامه‌های شهرداری تبدیل شوند و می‌گوید: «برخلاف تصور عمومی نوجوانان بویژه پسران درباره مسائل محله‌شان و مرغوبیت فرهنگی و اجتماعی آن تعصب ویژه‌ای دارند. آنان به دنبال ارتقای فرهنگ محله و احساس تعلق به آن هستند و بر این اساس در برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشارکت قابل توجهی دارند. برای مثال در سامانه نشاط فصل تابستان درباره برنامه‌ها به خانواده و همسایه‌هایشان اطلاع‌رسانی می‌کردند و از هیچ کمکی دریغ نداشتند.»
همشهری محله - 18
